Ortodoncja jako jedna ze specjalności stomatologicznych zajmuje się prawidłowym ustawieniem zębów. Bemowo i cała Warszawa pełne są uśmiechniętych ludzi. Niektóre uśmiechy „uzbrojone” są w aparat ortodontyczny. Świadczy to o dużym zainteresowaniu, posiadacza uśmiechu zdrowiem jamy ustnej.
Aparaty ortodontyczne stałe poza wyrównywaniem uśmiechu mają za zadanie poprawę zdrowia jamy ustnej. Piękny uśmiech i wygląd zębów po zdjęciu stałego aparatu ortodontycznego to tylko część sukcesu osiąganego dzięki niemu. Prawidłowe ustawienie zębów poprawia wiele aspektów zdrowia jamy ustnej. Zmniejsza się podatność na odkładanie kamienia nazębnego, dziąsła są w lepszej kondycji poprawia się możliwość oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Ruchomy aparat ortodontyczny dla dzieci do 12 roku życia jest refundowany przez NFZ. Więcej informacji ortodonta dziecięcy
Standardowy aparat zewnętrzny składa się z metalowych pierścieni, które są przyklejane do zębów trzonowych oraz z zamków, które mocuje się na zewnętrznej stronie każdego zęba. Przez nie przeciąga się cienki drucik, który działa na uzębienie z odpowiednią siłą nacisku powodując ich przesunięcie względem siebie bądź też obrócenie wokół własnej osi. Zamki mogą być wykonane z różnych tworzyw, takich jak na przykład metal, akryl, kryształ, porcelana, a od niedawna nawet ceramika.
Wyróżniamy dwa rodzaje aparatów – stałe oraz ruchome. Pierwsze z nich mocowane są na stałe i przyklejane do zębów trzonowych, drugie z kolei pacjent nakłada sam na dzień i zazwyczaj zdejmuje przed pójściem spać lub też na odwrót – zakłada się go jedynie na noc. O tym, jaki rodzaj aparatu będzie najbardziej optymalny, decyduje ortodonta na podstawie stanu zgryzu pacjenta. Aparat ortodontyczny nosi się na zębach przez okres do dwóch lat. Czasami po zdjęciu aparatu konieczne jest zlecenie noszenia innego modelu (wtedy już ruchomego) lub zamontowania odpowiednich szyn, co nazywane jest leczeniem podtrzymującym i zazwyczaj trwa ono dłużej
Istnieje wiele rodzajów aparatów ortodontycznych. Aparaty ortodontyczne najprościej podzielić na ruchome i stałe. Ruchome może pacjent samodzielnie usunąć z jamy ustnej. Stałe aparaty przytwierdzone są na czas leczenia do zębów. Aparaty ortodontyczne mogą być wykonane z różnych materiałów. Ruchome najczęściej wykonane są z akrylu z metalowymi elementami takimi jak klamry i łuki. Stałe mogą być wykonane z metalu lub tworzyw ceramicznych. Aktywacja aparatów ruchomych polega na rozkręcaniu śrub umieszczonych najczęściej w ich centralnej części. Aparaty stałe działają dzięki łukom zamontowanym na zamkach. Popularne stają się też zdejmowane aparaty nakładkowe wykonane z termoplastycznych folii. Seria nakładek różni się minimalnie położeniem zębów względem siebie co wymusza ich przemieszczenie. Każdy z aparatów należy użytkować zgodnie z zaleceniami lekarza ortodonty aby osiągnąć jak najlepsze rezultaty leczenia.
Zęby pod wpływem zębów sąsiednich, przeciwstawnych, mięśni języka, warg i policzków mogą się przemieszczać. Działanie aparatu ortodontycznego polega na przesuwaniu zębów w określonym kierunku z użyciem odpowiedniej siły. Odpowiednio zaplanowane i skonstruowane aparaty ortodontyczne pozwalają na przemieszczanie zębów w pożądanym kierunku. Aparaty zdejmowane wykorzystywane w leczeniu ortodontycznym dzieci działają inaczej niż aparaty stałe przytwierdzone do zębów.
Aparaty ortodontyczne zdejmowane modelują kości i łuki zębowe u dzieci i nastolatków w okresie wzrostu. Aparaty stałe zakładane po okresie wzrostu działają wyłącznie na łuki zębowe nie zmieniając bazy kostnej szczęk. Ruchome aparaty działają mniej precyzyjne stad niekiedy konieczność końcowej korekty ustawienia zębów aparatem stałym. Aparat stały przyklejony odpowiednio do powierzchni zęba bardzo precyzyjnie kontroluje i zmienia jego położenie. Niestety niekiedy brak odpowiedniej ilości bazy kostnej wymusza wykonanie ekstrakcji zębów przed założeniem stałego aparatu ortodontycznego. Pozwala to na umieszczenie zębów w równym łuku dla osiągnięcia zadowalających efektów estetycznych.
Zdejmowane aparaty nakładkowe stosowane u dorosłych też działają wyłącznie w obrębie zębów pacjenta. Seria nakładek minimalnie różniąca się pozycją zęba w łuku wymusza jego ruch w pożądanym kierunku. Aparaty ruchome stosowane u dzieci i młodzieży często działają w określonej relacji z mięśniami pacjenta. Odpowiednio zaplanowany aparat może przeciwdziałać sile mięśni źle przemieszczającym zęby lub wspomagać i przyspieszać ruch zębów w dobrym kierunku.
Każdy aparat ortodontyczny sprzyja osadzaniu się resztek pokarmowych na zębach i w przestrzeniach pomiędzy nimi. Przewaga podczas zabiegów higienicznych należy do aparatów ruchomych. Możliwość ich usunięcia z jamy ustnej do czyszczenia jest oczywista i należy zawsze je czyścić poza jamą ustną. Aparat ruchomy zawsze zakładamy na czyste zęby. Nie jest zalecane spożywanie posiłków w aparatach zdejmowanych stąd po posiłkach należy starannie wyczyścić zęby aby ponownie go założyć. Aparat poddany działaniu śliny może pokryć się nalotem który może na nim tak jak na zębach ulegać mineralizacji. Aby temu zapobiec aparat poza jamą ustną czyścimy drugą szczotką z wykorzystaniem przeznaczonych do tego substancji. Nie polecamy pasty do zębów do mycia aparatów zdejmowanych gdyż jej ścierne drobiny uszkadzają powierzchnie materiału z którego jest on wykonany. Bezpieczne dla aparatu jest bezzapachowe mydło w płynie. Po jego użyciu trzeba bardzo dokładnie aparat wypłukać w wodzie. Gdy aparat jest nieużywany należy go przechowywać w suchym i przewiewnym miejscu. Najlepsze są specjalnie przygotowane pojemniki z perforacjami dla dopływu powietrza.
Aparat stały przymocowany do zębów wymaga bardzo dokładnej higieny. Czyszczenie zębów wykonujemy z użyciem dodatkowych instrumentów. Specjalne wyciorki – szczoteczki jednopęczkowe, nici dentystyczne, płyny do płukania i irygatory to niektóre z tych instrumentów. Konieczne są też okresowe kontrole u stomatologa i wykonywanie profesjonalnej higienizacji z fluorowaniem odkrytych powierzchni zębów.
Wybór aparatu ortodontycznego zależy od wieku pacjenta i wady zgryzu. W okresie wzrostu najczęściej stosujemy akrylowe aparaty zdejmowane dla prawidłowego rozwoju kości szczęk. Zęby mleczne i stałe służą za umocowanie tych aparatów. Ostateczny kształt i potrzebne elementy takiego aparatu projektuje lekarz ortodonta. Pacjent wybiera kolor takiego aparatu. Aparaty stałe różnią się od siebie materiałem z jakiego wykonane są zamki. Zamki metalowe choć mniej estetyczne są mniejsze i bardziej odporne na uszkodzenia. Zamki ceramiczne są droższe i mogą ulegać zniszczeniu w trakcie użytkowania ale są o wiele bardziej estetyczne od tradycyjnych wykonanych z metalu.
Aparaty różnią się też budową samego zamka. Zamki samoligaturujące pozwalają na bardziej precyzyjne przemieszczanie zębów i nie wymagają częstych aktywacji. Wizyty kontrolne z aktywacją odbywają się co 8–10 tygodni. Aparaty z normalnymi zamkami wymagają kontroli co 4-6 tygodni. Aparaty nakładkowe dla dorosłych pomimo wielu zalet takich jak estetyka, łatwość zabiegów higienicznych mogą być wykorzystywane w leczeniu tylko wybranych przypadków. Na szczęście twórcy tej metody leczenia wciąż rozszerzają spektrum wad zgryzu możliwych do korekty tym sposobem.
Istnieją badania z prognozowania czasu potrzebnego dla wyleczenia pacjenta z określoną wadą zgryzu. Jednak są one tylko prognozą i są mało precyzyjne. Każdy przypadek jest inny i zależy od bardzo wielu czynników. Najważniejszym z tych czynników są oczekiwania pacjenta. Im większe są te oczekiwania tym większa ilość czasu jest potrzebna aby je zrealizować. Należy zawsze pamiętać o podatności każdego przypadku na zastosowane leczenie. To co u jednego pacjenta zajmuje miesiące u innego trwa znacznie krócej. Nie bez znaczenia jest rodzaj aparatu i jego odpowiedni dobór do wady zgryzu pacjenta. Dość precyzyjnie można określić czas leczenia w przypadku aparatów nakładkowych. Ilość nakładek zależna od nasilenia wady zgryzu wyliczana jest na etapie diagnostyki. Leczenie pacjenta aparatem stałym średnio trwa około 2-3 lat z przyklejonymi do zębów zamkami.
Po zakończeniu wzrostu można stosować aparaty działające tylko na zęby pacjenta. W określonej ilości kości pacjenta musi odbywać się przemieszczanie zębów. Nieodpowiednie leczenie może niestety redukować ilość tkanki kostnej otaczającej zęby. Najpopularniejsze są aparaty stałe umocowane na wargowych powierzchniach zębów. Są one mniej lub bardziej estetyczne. Istnieją systemy zamków klejonych od podniebiennej lub językowej powierzchni zębów. Ale coraz większą popularnością cieszą się aparaty nakładkowe.
Każdy z aparatów ortodontycznych ma zalety i wady. Dodatkowo specjalista ortodoncji posiadający praktykę w pracy jednym aparatem nie zawsze innym osiągnie ten sam efekt. Tradycyjne aparaty ruchome czy stałe są najbardziej przewidywalne czyli najlepsze. Jednak stale zmieniające się metody leczenia i rosnące oczekiwania pacjentów pozwalają dobierać dla każdego przypadku odpowiednie postępowanie. Zamki ceramiczne, aparaty nakładkowe, aparaty mocowane na mniej widocznych powierzchniach zębów to tylko niektóre .przykłady zmian zachodzących w leczeniu pacjentów ortodontycznych. Najlepszym sposobem określenia odpowiedniego dla siebie aparatu ortodontycznego jest konsultacja u lekarza ortodonty. Konfrontacja oczekiwań pacjenta z różnymi metodami leczenia pozwala na wybór odpowiedniego aparatu ortodontycznego.
Każdy marzy o pięknych śnieżnobiałym i prostym uzębieniu. Aparaty ortodontyczne zakładane są w znacznej większości aby poprawić estetykę uśmiechu. Pierwszy i bardzo wyraźny efekt leczenia pojawia się w dniu założenia aparatu ortodontycznego. Na zębach pojawia się mnóstwo niewygodnych i przeszkadzających w mówieniu i jedzeniu elementów. Dodatkowo może pojawić się ból zębów które zaczynają się przemieszczać. Zależnie od plastyczności kości która zależy też od wieku pacjenta przemieszczenia zębów zachodzą w różnym tempie. Zbyt szybki ruch zębów w kości jest dla nich bardzo niebezpieczny. Dlatego cierpliwość jest bardzo ważna w nastawieniu pacjenta ortodontycznego. Na początku leczenia ruch zębów nie jest ukierunkowany na ich odpowiednie ustawienie. Miedzy zębami mogą pojawiać się mało estetyczne przestrzenie a zęby wychylają się w kierunku wargowym. Ale należy przeczytać baśń J.Ch. Andersena o brzydkim kaczątku aby się nieco uspokoić. Po tej wstępnej fazie leczenia zęby zaczynają wędrować w pożądanym przez nas kierunku. Jest to nagroda za naszą cierpliwość i decyzję o podjęciu leczenia ortodontycznego.
Po założeniu aparatu ortodontycznego niestety pojawiają się pewne ograniczenia w przyjmowaniu pokarmów. Należy unikać twardych i ciągnących produktów ponieważ mogą one powodować odrywanie zamków ortodontycznych. Nie zalecane jest spożywanie słodyczy i picie słodzonych napojów mogących powodować zmiany próchnicowe na trudniej dostępnych powierzchniach zębów. Pokarmy barwiące mogą powodować zmianę zabarwienia samych zębów jak i elementów aparatu. Używanie gumy do żucia należy zastąpić innymi odświeżaczami oddechu. Niekiedy lekarz ortodonta prosi o ograniczanie się w spożywaniu bardzo zimnych lub bardzo gorących pokarmów. Wynika to z zastosowania termoplastycznych elementów aparatu.
Czas jaki jest potrzebny na wykonanie aparatu ortodontycznego w dużej mierze zależy od pacjenta. Czas w jakim zrobione zostaną zdjęcia rentgenowskie potrzebne dla zaplanowania aparatu ortodontycznego wpływa na czas wykonania samego aparatu. Kolejnym ograniczeniem jest czas w którym laboratorium jest w stanie wykonać modele i sam aparat ortodontyczny. Cały cykl wykonania aparatu zamyka się zwykle w dwa do trzech tygodni.
